Historia de Brandomil

Os castros romanizados

Desde a prehistoria hai constancia de que Brandomil estaba habitado. Moi preto da ponte romana hai un castro amurallado. Na outra beira do río e moi preto da vila chamada Acalabanda (probablemente procedente de “outra banda”, é dicir, do outro lado do río), está o segundo castro. Segundo informan Evaristo Domínguez e Xosé María Lema, puido ser un posto estratéxico de defensa e vixilancia das minas, ao parecer de ouro e estaño, que se atopaban nesta zona, como o pozo do Limideiro así como a zona da mina de Vilarcobo. Ambas minas están actualmente sen uso, aínda que o pozo do Limideiro é un lugar de excepcional beleza, onde se pode pasear e pasalo ben na tranquilidade da súa contorna.

Vía XX Per Loca Marítima
Pasaba por Brandomil?

A vía romana XX  do Itinerario Antonino do século III é unha das rutas máis coñecidas e, segundo a maioría dos autores, pasaba por Brandomil.

O itinerario de Antonino recompilaba todas as rutas do Imperio Romano e as vías XIX e XX eran as que pasaban por Galicia. Ambos partían de Braga, pasaban por Lugo e chegaban a Astorga, conectando a costa occidental coas tres capitais. A ruta Per Loca Maritima discorreu por ela na súa totalidade, pero a outra ía cara ao interior, que estableceu unha ruta máis directa entre Lugo e Braga, pola vía XIX.

Hai certo consenso nas mansións que se definían nos tramos comúns, pero non hai consenso nos tramos que non son comúns, e precisamente nun destes tramos atópase a mansio Grandimirum, localizado pola maioría dos historiadores en Brandomil. entre outras cousas pola existencia de minas de ouro.

Ponte de Brandomil

Sen dúbida unha das xoias de Brandomil, polo menos a máis visible, é a Ponte.

Para definir a Ponte de Brandomil imos recoller unha descrición realizada polo enxeñeiro de Camiños, Canles e Portos, Francisco Mérida Hermoso, en 1980 na revista Obras Públicas, na que fai referencia a cada un dos elementos da Ponte de Brandomil:

“El puente está formado por cuatro arcos de medio punto, uno de ellos de menores dimensiones que los tres restantes, de diámetros análogos. Dos de ellos tienen las arquivoltas de las bóvedas rehundidas en el paramento de aguas arriba, ocurriendo esto en tres de los arcos en paramento de aguas abajo.”

“Tratando de encuadrar esto en algún estilo arquitectónico nos conduce indefectiblemente al Románico, en los albores del siblo XII, momento en que este ornamento era profusamente empleado”.

“Los tajamares son de forma triangular aguas arriba y trapezoidales aguas abajo, prolongándose por encima de la rasante, formando apartaderos. Los ingenieros romanos coronaban los tajamares a mitad de altura, llegando éstos hasta el arranque de los arcos. Es en los puentos medievales donde vemos prolongarse los tajamares por encima de la calzada, insertándose en el pretil del puente, ofreciendo ese aspecto almenado tan caraterístico”

“Estas dos peculiariedades son las que fundamentalmente me llevan a pensar que el puente, de incuestionable origen romano sufrió una importante modificación alrededor del siglo XII. Catalogándose el puente por tanto como Romano-Románico”

Hai moita literatura e historia sobre a Ponte de Brandomil, que data do século I d.C., e que constitúe o punto de encontro de dúas vías romanas, unha secundaria que saía da mesma Ponte e, polo tanto, ligada á “Per Loca Marítima”. Moitos estudosos, como Ángel del Castillo, consideran que é unha das poucas pontes que se conservan tal e como a deixaron os romanos, pero esta teoría é refutada por outros historiadores.

Restos arqueolóxicos en Brandomil

A maioría dos historiadores e antropólogos sitúan a mansio Grandimirum en Brandomil, pero hai outros, como o prestixioso Juan Naveiro, responsable das escavacións realizadas no 2007-2008, quen sinala que en Brandomil había algo máis que unha mansio, hai indicios dun punto administrativo, e fanse referencias a Brandomil como un dos enclaves romanos máis importantes do noroeste peninsular.

Á proximidade do castro súmase a importancia do conglomerado. O asentamento romano está ao norte do castro baixo a vila actual. Son moitos os testemuños que afirman que é moi difícil atopar cimentos para construír unha casa, pero que é moi frecuente atopar pezas talladas, tégulas, anacos de columnas, capiteis e outros restos romanos con escavacións non moi profundas.

Entre outros moitos estudosos, Fermín Pérez Losada sinala que en Brandomil saíron á luz importantes vestixios arquitectónicos: capiteis xónicos, capiteis toscanos, fustes lisos, muíños circulares, tégulas, ladrillos e outros restos. Entre as zonas investigadas en Brandomil atópase a zona denominada Pedra do Altar, cuxo nome indicaba que esta podería ser a localización da primeira igrexa da parroquia.

A riqueza epigráfica de Brandomil tamén se destaca en diferentes publicacións, como o Corpus de inscricións romanas de Galicia. I. Provincia da Coruña. Os restos atopados están relacionados coa morte, como estelas ou placas funerarias. Unha vez analizados estes elementos, detéctanse evidencias claras de núcleos de poboación de fóra da antiga Gallaecia, que habitaron Brandomil despois do século I d.C. O nome actual é latino, nalgúns casos único na Península Ibérica e outros nomes son gregos.